Mühür veri tabanının oluşturulmasında kullanılan kriterler
Genel
- Hem mühür görüntüsü hem de alıntılandığı nüshanın sayfa görüntüsü mührün rastlanılan en iyi/en okunaklı nüsha versiyonu tercih edilerek siteye eklenmiştir. Aynı mührün daha iyi okunan şekli ile başka bir nüshasında karşılaşılırsa mevcut mühür görüntüsü daha net olanı ile değiştirilecektir.
- Her bir mühür kaydına başında “yekmu” ifadesiyle birlikte dört haneli numara verilmiştir. Mührün alıntılandığı nüsha bilgileri de kütüphane, koleksiyon, demirbaş numarası, mührün geçtiği sayfa numarası ve mührün ölçüleri olarak formüle edilmiştir.
Örnek: yekmu0081
Süleymaniye Ktp., Hüsrev Paşa 00581, 1b * 41x42 mm.
I. Mühür metni (Orijinal)
- Mühür metinlerinin Arap harfli girişlerinde mühürde geçen ibare herhangi bir inisiyatif kullanılmadan –mühür metninde tarih verisi de varsa- aynen yazılmıştır.
Örnek: yekmu0002
من الكتب الموقوفة لشيخ السيد عثمان الجلوتي قد وضعها في الزاوية التي بناها سنة ١١٣٨
yekmu0404
محبة مصطفی بهجت علی قلبي
- Eğer mühür metninde bir ibare birden fazla geçmişse bu durum dikkate alınmamış, mührün Arap ve Latin harfli yazımında ifadeye bir kere yer verilmiştir.
Örnek: yekmu0049
سلطان سليم شاه توكلي علی خالقي
Mühürdeki ibarenin müsenna bir şekilde yazılmış olması da bu kural dâhilinde değerlendirilmiştir.
Örnek: yekmu0160
عبده أحمد ١١٩٠
- Mühür metninde cezm, şedde gibi işaretler kullanılmış olsa da bunlar Arap harfli girişte tekrarlanmamıştır.
Örnek: yekmu0184
من الكتب التي وقفها عبد الرشيد محمد بن فيض الدين سنبل ١٢٦٣
II. Mühür metni (Latin harfli)
- Arapça ibareli mühür metninin transliterasyonunda elif ve ayn harfleri kelime başında ise gösterilmemiş, kelime ortasında ve sonunda ise gösterilmiştir.
Örnek: yekmu0002
Mine’l-Kütübi’l-Mevkûfe li-Şeyh es-Seyyid Osman el-Celvetî Kad Vaza‘ahâ fi’z-Zaviyetilletî Benâhâ Sene 1138
yekmu0010
el-Hamdü lillâhillezî Hedânâ li-hâzâ ve mâ Künnâ li-Nehtediye lev lâ en Hedânallâh
Vakf-ı Mahmûd Han b. Mustafa Şah el-Muzaffer Dâ’imâ
- Mühür metninin Latin harfli yazımında harf-i tarif ve bağlaçlar dışında bütün kelimeler büyük harfle başlanarak yazılmıştır.
Örnek: yekmu0199
Vemâ Tevfîkî illâ billâh aleyhi Tevekkeltü ve ileyhi Ünîb el-Hâcc Abdurrahman
- Mühür metninin içinde veya sonunda noktalama işareti kullanılmamıştır.
- Veri tabanında her kelimenin standart bir biçimde yazılması kuralına dikkat edilmiştir.
IIa. Metni manzum olan mühürler
- Eğer bir mühür metni manzum ise mühür metninin Arap ve Latin harfli girişlerinde mısralar aralarına herhangi bir ayırıcı işaret konulmadan alt alta yazılmıştır.
Örnek: yekmu0133
Âlim-i Esrâr Olan Hakk’dan Diler Ecr-i Cezîl
Bu Kitâb-ı Pâki Vâkıf bâ-Nazar el-Hâcc Halil 1174
yekmu0542
Nâdi Aliyyen Mazhara’l-Acâ’ib
Tecidhu Avnen leke fi’n-Nevâ’ib
Küllü Hemmin ve Gammin Seyencelî
Bi-Nübüvvetike yâ Muhammed bi-Velâyetike yâ Ali
Efkaru’l-Verâ Bektaş et-Tokâdî
- Fakat aynı mührün mühür veri şablonunda bu kural uygulanmayarak mısralar arasına (/) işareti konulmuştur.
Örnek: yekmu0133
Vakıf mührü, Hacı Halil Efendi, “Âlim-i Esrâr Olan Hakk’dan Diler Ecr-i Cezîl/Bu Kitâb-ı Pâki Vâkıf bâ-Nazar el-Hâcc Halil”, 1174
yekmu0542
Şahıs mührü, Bektaş b. İskender et-Tokâdî, “Nâdi Aliyyen Mazhara’l-Acâ’ib/Tecidhu Avnen leke fi’n-Nevâ’ib/Küllü Hemmin ve Gammin Seyencelî /Bi-Nübüvvetike yâ Muhammed bi-Velâyetike yâ Ali/Efkaru’l-Verâ Bektaş et-Tokâdî”
III. Mühür Metni (Türkçe çeviri)
- Bu kısımda mühür metninin Türkçe çevirisi bir cümle ise sonunda nokta işareti kullanılmıştır. Gerektiği yerlerde diğer noktalama işaretleri de kullanılmıştır. Özel isimler ve ilk kelime dışında bütün kelimeler küçük harfle başlayarak yazılmıştır.
- Mühür veri tabanında geçen kelime ve ifadelerin Türkçe’ ye tercümesinde standart olması kuralı gözetilmiştir.
Örnek: yekmu0060
Selim Han b. Mustafa Han el-Muzaffer Dâ’imâ Tevekkülî alâ Hâlıkî
Her zaman muzaffer Selim Han b. Mustafa Han. Benim tevekkülüm Yaradanımadır.
yekmu00185
Tevekkel alellâhi bi’s-Sıdk Tazfer
Allah’a sıdk ile tevekkül et ki kazanasın.
yekmu0229
Alellâhi fî Külli’l-Umûri Tevekkülî
Ve bi’l-Es‘adi’l-Hâdi’ş-Şefî‘i Tevessülî
Bütün işlerimde Allâh’adır tevekkülüm
Hidâyet gösteren, şefaat eden Es‘ad’adır tevessülüm
- Mühür metninde yer almadığı halde Türkçe tercümede gerekli görüldüğü durumlarda mühür metnine eklenen kelimeler de parantez içerisinde yazıldı.
Örnek: yekmu0039
Hasbiyallâh Kad Vakafe hâza’l-Kitâbe’l-Müstetâb li-Vechillâhi’l-Meliki’l-Vehhâb el-Hâcc Selim Ağa ve Şerata bi-en lâ Yuhrace ve lâ Yurhene fe-men Beddelehû ba‘demâ Semi‘ahû fe-innemâ İsmuhû alellezîne Yübeddilûnehû
Allah bana yeter. Bu değerli kitabı Melik ve karşılıksız hibeler veren Allah’ın rızası için Hacı Selim Ağa vakfetti ve (kütüphaneden) çıkarılmamasını ve rehin verilmemesini şart koştu. Kim bunu duyduktan sonra değiştirirse günahı değiştirenlerin üzerinedir.
yekmu0166
Yâ Beşîra men Eksera’l-Hayrât
Vallâhu Yağfiru’z-Zellât
Vakfun fî Sebîlillâh
Vakfun fî Sebîlillâh
Ey hayırları çoğaltanları müjdeleyen (Peygamber)!
Ve Allah kusurları bağışlar.
Allah yolunda vakıftır.
Allah yolunda vakıftır.
- Mühür ibaresi hem Türkçe hem de Türkçe dışında bir dildeki ifadelerden oluşuyorsa sadece Türkçe olmayan kısım tercüme edilip mühürde yer alan Türkçe ifade de yerine göre tekrar verilmiş, yerine göre sadeleştirilmiştir.
Örnek: yekmu0056
el-Hamdü lillâhillezî Hedânâ li-hâzâ ve mâ Künnâ li-Nehtediye lev lâ en Hedânallâh Vakf-ı Osman Han b. Mustafa Şah el-Muzaffer Dâ’imâ
Bizi hidayete yönelten Allah’a hamdolsun. Eğer Allah bizi doğru yola iletmeseydi doğru yolu bulamazdık. Her zaman muzaffer Osman Han b. Mustafa Şah’ın vakfıdır.
- Eğer mühür metninde sadece isim varsa Türkçe çeviri alanı boş bırakılmıştır.
Örnek: yekmu0206
Seyyid Ali el-Mevlevî
- Mühür ibaresinde geçen kelimenin transliterasyonunda i‘rab uygulanmasına karşılık Türkçe tercümesinde kelimenin Türkçe’de yaygın kullanılışı esas alındı.
Örnek: yekmu0036
Hâzâ mimmâ Vakafehû bi-Ahlasi’n-Niyyât Sâhibu’l-Hayrât ve’l-Hasenât es-Sadru’l-A‘zam ve’s-Sıhru’l-Efham İbrâhim Paşa Yesserallâhu lehû bi’l-Hayr mâ Yeşâ‘u Vezîru’l-Hazreti’s-Sultan el-Gâzî Ahmed Han Hullidet Hilâfetuhû ilâ İnkirazi’d-Deverân
Hayır ve iyilik sahibi, Sadrâzam ve şerefli damat İbrâhim Paşa’nın hâlis niyetlerle vakfettiklerindendir. İbrâhim Paşa -Allah ona dilediğini hayırla kolaylaştırsın- Sultan Gâzî Ahmed Han’ın -onun hilâfeti kıyamete kadar devam ettirilsin- veziridir.
- Mühür ibaresinde geçen “ibn” kelimesi mührün Türkçe tercümesinde “b.” olarak yazıldı.
Örnek: yekmu0087
Evkafe hâza’l-Kitâb Vehbî ibn Abdulmu‘îd ed-Dûrî
Bu kitabı Vehbî b. Abdulmu‘îd ed-Dûrî vakfetti.
IV. Mühür sahibi
- Mühür metninde tam olarak yer almasa da nüshada mührün bulunduğu sayfada yer alan kayıtlardan hareketle mührün kime ait olabileceğine dair araştırma yapıldı ve eğer mührün kime ait olduğu tespit edilmişse bu isim kataloglama birimi tarafından hazırlanmış müellif adları veri tabanında uygulanan kurallara uygun olarak yazıldı.
Örnek: yekmu0139
Mühr-i Vefâ
Mühür sahibi Şeyh Vefâ, Muslihuddin Mustafa b. Ahmed b. Yahyâ el-Konevî es-Sadrî
- Mühür metninde geçen isimler de her zaman geçtiği şekilde alınmayıp kataloglama birimi tarafından hazırlanmış müellif adları veri tabanında uygulanan kurallara uyarlanarak yazıldı.
Örnek: yekmu0723
Vakafe hâza’l-Kitâb Ahmed Efendi Silahşörzâde el-İmâmü’s-Sâbık bi-Mirzâzâde Ğufira lehümâ
Mühür sahibi Mirzâzâde Câmii’nde İmam Silahşörzâde Ahmed Efendi
- Eğer mühür sahibinin adında imlâsından tam emin olunamayan kelime varsa bu köşeli parantez içerisinde soru işareti ile belirtildi.
Örnek: yekmu0561
Mühür sahibi Ebu’n-Nûr Seyfeddin Abdurrahman Refî‘ b. Muhammed en-Nagamî [?]
V. Meslek/Mevki
- Bu kategoride mühür sahibinin kendisiyle en çok tanındığı ya da hayatında en fazla ifa ettiği meslek adına yer verildi. “Hanım” ve “Şahıs” adları ise geçici olarak verilmiş olup mühür sahibi tespit edilince ya da hakkında daha fazla bilgiye ulaşıldığında değiştirilecektir.
VI. Dil
Mühür ifadesinde yer alan bütün dil adları, aralarına tire işareti konularak belirtildi. Sadece şahıs adının yer aldığı mühürlerde ise dil kategorisi “İsim” olarak belirlendi.
VII. Tarihler
- Mühür ibaresinde geçen tarih hem hicri hem de miladi yıl olarak belirtildi.
Örnek: 1203/1789
- Mühür metninde gün ve ay bilgisi de varsa bu verilere mühre dair açıklamalar bölümünde yer verildi. Mühür metninde çift tarih varsa birincisi alındı.
VIII. Yer adları
- Mühür ibaresinde geçen yer adları -eğer geçmişte kullanılış şeklinden neresi olduğu anlaşılıyorsa- günümüzde kullanılış biçimiyle, geçmişteki şeklinden nerenin kastedildiği tam anlaşılamıyorsa hem yer adının orijinal hali hem de yeni haline yer verilerek yazıldı.
Örnek: yekmu0075
Vakafe’l-Vezîr Hâfız Ahmed Paşa ale’l-Medreseti’ş-Şerîfeti’l-Vâkı‘a bi-Kurbin mine’l-Mevzi‘i’l-Ma‘rûf bi-Küçük Karaman bi-Medîneti Kostantıniyye’l-Mahmiyye
Yer adı İstanbul / Fatih / Hâfız Ahmed Paşa Medresesi
yekmu0718
Vakf-ı Merhûm Dâmad Mehmed Efendi b. eş-Şehîr bi-Şeyhzâde Hüseyin der Yenişehr-i Fenâr Ğufira lehümâ Cemâziyelevvel Sene 1160
Yer adı Yenişehr-i Fenâr (Larissa)
- Mühür metninde açıkça geçmese de ibareden nerenin kastedildiği kısa bir araştırmadan sonra ortaya çıkarılmış ise bu da dizine kaydedildi.
Örnek: yekmu0114
Hazret-i Şeyh Seyyid el-Hâşimî Mehmed Murad el-Buhârî en-Nakşibendî’nin oğlu Şeyh Mehmed’in -Allah sırrını takdis etsin- vakfettiği ve onun türbesine koyduğu kitaplardandır.
Yer adı İstanbul / Eyüp / Murad Buhari Türbesi
IX. Mühür türleri
- Mühür türleri kurum, kütüphane, matbaa, şahıs, tashih, teftiş, temellük ve vakıf olarak belirlendi.
Temellük ve vakıf mühürlerinde mühür metninde temellük ve vakıf ifadelerinin birinin olması esas olarak alındı.
Örnekler: yekmu0005
Min Kütübi’l-Fakîr Dâyezâde Mustafa
yekmu0029
Ez Kitâbhâ-yı Muhammed Râşid
yekmu0030
Min Mütemellekâti’l-Fakîr el-Hâcc Mustafa Sıdkî Ğufira lehû
yekmu0153
Min Ni‘ami’l-Kadîr ale’l-Fakîr Muhammed Mîr
yekmu0794
İstashabehû Abdullah Nâ’ilî
yekmu0001
Vakafe’l-Merhûm Seyyid Mehmed Efendi Kâtibü Evkâfı Vâlide Sultan el-Atîk fî Üsküdar Ğufira lehû
yekmu0007
Yâ Beşîra men Eksera’l-Hayrât
Vallâhu Yağfiru’z-Zellât
Vakfun fî Sebîlillâh
Vakfun fî Sebîlillâh
yekmu0030
Teke Sancağı Mütesellimi Hacı Osmanzâde Hacı Mehmed Ağa’nın vakfıdır
yekmu0093
Vâkıf-ı în Kitâb Bende-i Mevlânâ es-Seyyid Abdurrahman Nâfiz Paşa be-Mevlevîhâne-i Bâb-ı Cedîd der Âsitâne
Teftiş mühürleri de nüshada mührün üzerinde yer alan teftiş kaydına göre tespit edilip kategorilendirilmiştir.
Örnek: 
Mühür veri şablonu Teftiş mührü, Evkâf-ı Haremeyn Müfettişi Ni‘metullah Efendi, “el-Mütevekkil alellâh Abduhû Ni‘metullah”, 1149
X. Mühre dair alınan ayrıntılı notlar
- Mühürle ilgili alınan açıklama kısmındaki notlarda şu bilgilere yer verildi.
a. Mührün alıntılandığı nüshada geçtiği diğer sayfa numaraları;
Mühür alıntılandığı nüshanın 2a, 125a ve 233a sayfalarında da geçmektedir.
b. Nüshada mührün bulunduğu sayfada mühürle ya da sahibi ilgili alınmış bir not varsa bunun neye dair olduğu;
Ia sayfasında mührün üzerinde mühür sahibine ait 1206 tarihli bir temellük kaydı bulunmaktadır. IIa sayfasındaki versiyonunda ise mühür sahibine ait temellük kaydında onun Kastamonu medresesinde müderris olduğu bilgisine yer verilmiştir.
c. Mühür aynı sayfada birden fazla kez yer alıyorsa buna dair bilgi;
Mühürden 1a sayfasında üç, 267b sayfasında bir, geçtiği diğer sayfalarda da iki adet bulunmaktadır.
d. Nüshada verilen yaprak numaraları mührün geçtiği sayfaların neler olduklarına dair doğru veri sağlamada elverişsiz bir durumda ise nüshanın yaprak numaralandırmasına dair bilgi;
Mühür alıntılandığı nüshanın I, 1, 3, 7, 5, 77, 151, 15, 95, 151, 222, 228, 232, 234 ve 236. sayfalarında geçmektedir. Kayıtta mührün nüshanın 236. sayfasındaki görüntüsü tercih edilmiştir. Nüshanın matbu olması ve eserin giriş, birinci ve ikinci cüzlerinin yeniden başlanılarak numara verilmesi burada da sayı tekrarına neden olmuştur. Sıralama nüshanın başından sonuna kadar olan şekliyle yapılmıştır.
e. Mühürde bir ifade birden fazla kez yer alıyorsa buna dair bilgi;
"Tevekkülî alâ Hâlıkî" ifadesi mührün etrafında dört kere yazılmıştır.
f. Mühürde mührün sahibinin adı açıkça geçmediği durumlarda kim olduğuna dair mührün bulunduğu sayfada yer alan bir kayda dayanarak yapılabilecek tahmine dair bilgi;
Mühür alıntılandığı nüshanın 174b sayfasında geçmektedir. Aynı sayfada Debbâğ Bilal Ağa b. Abdullah b. Abdulmennân’a ait bir vakıf mührünün olması bu mührün de ona ait bir şahıs mührü olmasını muhtemel kılmaktadır.
g. Mühürde geçen ayet, hadis, beyit gibi ifadelerin neliğine dair açıklama;
Mühürde geçen ibare A‘râf sûresinin 43. âyetidir.
XI. Mühür veri şablonu
- Mührün eserlerin yazma ve matbu nüshalarının katalog kaydında yer alacak şekli hâlihazırdaki kataloglama birimi tarafından hazırlanmış kataloglama kılavuzunun mühürle ilgili bölümü dikkate alınarak, -mührün türü, mühür sahibinin adı, mühür metni, tarih ve yer- başlıkları sıralamasıyla oluşturuldu.
Örnek: yekmu0093
Vakıf mührü, Abdurrahman Nâfiz Paşa, “Vâkıf-ı în Kitâb Bende-i Mevlânâ es-Seyyid Abdurrahman Nâfiz Paşa be-Mevlevîhâne-i Bâb-ı Cedîd der Âsitâne”, 1267, Yenikapı Mevlevihanesi/İstanbul
- Eğer mühür metni mühür sahibinin adından ibaretse mühür veri şablonunda sadece mühür metnine yer verildi, ayrıca mühür sahibinin adı yazılmadı.
Örnek: yekmu0135
Şahıs mührü, “Mustafa”, 1281
- Eğer mühür sahibinin adı alıntılandığı nüshadaki diğer bilgilere dayanarak ya da yapılan sair araştırmalar neticesinde tam olarak tespit edilmişse ve mührün üzerinde geçen kayıtta yer alan halinden daha uzun ve ayrıntılı ise bu durumda mühür veri şablonunda sadece mühür metninde yer alan isim değil araştırma sonucunda bulunan mühür sahibinin ismi de yazıldı.
Örnek: yekmu00223
Teftiş mührü, Evkâf-ı Haremeyn Müfettişi Sadreddinzâde Mehmed Atâ’ullah, “Mehmed Atâ’ullah”, 1282
