Nurbanu Sultan Koleksiyonu
Demirbaş Numarası 00057
el-Câmi‘u’s-Sahîh
الجامع الصحيح
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâ‘il b. İbrâhim el-Buhârî el-Cu‘fî [256/870]
البخاري، أبو عبد الله محمد بن إسماعيل بن إبراهيم البخاري الجعفي
Eser, Arap harfli nesih hattı ile Arapça ve mensur formda, 233+I yaprakta, 23 satırlı, 277x185-207x133 mm. ölçülerinde istinsah edilmiştir. İstinsah edilen nüsha; açık kahve renkli, soğuk damgalı, miklebi düşük, meşin bir ciltte yer almaktadır. Nüshanın Muhammed b. Mûsâ b. İmrân el-Herrâvî tarafından 20 Cemâziyelevvel 905 tarihinde istinsah edildiği 223a sayfasının sonunda kayıtlıdır. Nüsha, toplam cilt sayısı tespit edilemeyen eserin dördüncü cildidir.
Kayıtta el-Câmi‘u’s-Sahîh olarak adlandırdığımız eser, “el-Câmi‘u’l-Müsnedü’s-Sahîhu’l-Muhtasar min Umûri Resûlillâh Sallallâhu aleyhi ve Sellem ve Sünenihi ve Eyyâmih” ve “Sahîh-i Buhârî” olarak da bilinmektedir. İmam Buhârî (256/870), söz konusu eseri sahih hadisleri bir araya getirmek amacıyla muhtasar olarak hazırlamıştır. Derleme sırasında 600.000 rivayetten kendi şartlarına uygun olanları seçmiştir. Bu noktada Buhârî (256/870), elindeki bütün hadisleri el-Mebsût adlı eserde önce bablara göre tasnif ettiğini ve onun en sağlam rivayetlerini bir araya getirerek bu eseri ortaya çıkardığını ifade etmektedir. Telif ettiği eserini önce kitaplara daha sonra bablara ayıran müellif, terceme adı verilen bu bab başlıklarında genellikle konuyla ilgili olarak kendi fıkhî görüşünü ifade etmiştir. Söz konusu Sahîh-i Buhârî’de yer alan hadislerin sayısı olduğunda, bir rivayetin uzun ya da kısa olarak birkaç yerde geçmesi veya bir hadisin birkaç farklı isnad ile getirilmesinden kaynaklı olarak değiştiği bilinmektedir. Bunlara ek olarak Sahîh-i Buhârî, Kur’ân-ı Kerîm’den sonra en güvenilir kitap olarak kabul edilmektedir.
İncelenmekte olan nüsha, eserin “Kitâbü Menâkıbi’l-Ensâr” bölümünün Sa‘îd b. Zeyd’in müslüman oluşu babından “Kitâbü’l-Et‘ime” bölümünün “Bâbü’l-Marak”a kadar olan kısmını içermektedir. Bahsedilen kısmın eserin hangi cildine tekabül ettiği bilgisi 1a sayfasında yer almaktadır. Ayrıca aynı sayfada nüshanın fiziksel özelliklerine ilişkin bilgiler yer almaktadır. Nüshanın tamamı incelendiğinde sayfa kenarlarında düzeltmelerin, metnin içeriği ile ilgili alınmış notların ve açıklamaların olduğu görülmektedir. Sayfa sonlarında müşirler bulunan bu nüshanın kitap ve bab başlıkları diğer metne göre daha büyük harflerle yazılmıştır. 224a sayfasından itibaren “Kitâbü’l-Et‘ime” bölümüyle yazının değiştiği dikkat çekmektedir. 233b sayfasında hadis rivayeti olan nüshanın sonundaki Ia ve Ib sayfaları ise boştur.
Nüsha üzerinde çeşitli kayıtlar bulunmaktadır. Bunların ilki 223b sayfasında yer almakta olup nüshanın Alemüddin Süleyman b. Ahmed b. Bedr el-Herrâvî tarafından Ebû Amr Osman b. Muhammed b. Osman ed-Dîmî eş-Şâfi‘î’ye okunduğunu gösteren 16 Safer 906 tarihli bir kıraat kaydıdır. Sayfada yer alan bir diğer kayıt ise Ebû Amr Osman b. Muhammed b. Osman ed-Dîmî eş-Şâfi‘î’nin Alemüddin Süleyman b. Ahmed b. Bedr el-Herrâvî’ye Sahîh-i Buhârî’nin rivâyetine icâzet verdiğine dairdir. Söz konusu kayıt, bir önceki kıraat kaydı ile aynı tarihe sahiptir. 233a sayfasında ise 14 Zilkâde 907 tarihli iki farklı kayıt söz konusudur. Bunların birincisi, nüshanın Muhammed b. Muhammed el-Kindî tarafından Ebû Amr Osman b. Muhammed b. Osman ed-Dîmî eş-Şâfi‘î’ye okunduğuna dair kıraat kaydıdır. İkincisi ise Ebû Amr Osman b. Muhammed b. Osman ed-Dîmî eş-Şâfi‘î’nin Muhammed b. Muhammed el-Kindî’ye Sahîh-i Buhârî’nin rivâyetine icâzet verdiğine dair kayıttır. 223b sayfasında nüshanın Alemüddin Süleyman b. Ahmed b. Bedr el-Herrâvî tarafından temellük edildiği kaydı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra 1a, 2a, 125a, 233a sayfalarında Nurbânu Sultan’ın Vakıf Kâtibi Seyyid Mehmed Efendi’ye ait metninde “Vakafe’l-Merhûm Seyyid Mehmed Efendi Kâtibü Evkâfı Vâlide Sultan el-Atîk fî Üsküdar Ğufira lehû” yazılı bir vakıf mührü vardır.
Başlangıç satırları
(1b)
بسمالله الرحمن الرحیم اسلام سعید بن زید رضي الله عنه حسثنا قتینة ابن سعید قال سفیان عن اسماعیل عن قیس طال سمعت سعید بن زید ابن عمرو ابن نفیل في مسجید الكوفة یقول لقد رأیتني فان عمر لمنقي علی الاسلام قبل ان یسلم عمرو لو ان احدا ارفض للذي صنعتم بعثمان...
Bitiş satırları
(232b)
فلما رأیت ذلك جعلت أجمعه بین یدیه قال فاقبل الغلام علی عمله قال انس لازال أحب الدباء بعد ما رأیت رسول الله صلی الله علیه و سلم صنع ما صنع باب المرق
İstinsah kaydı
(223a)
إنتهی الجزؤ (...) وحده يتلوه الجزؤ الرابع وأوله كتاب الأطعمة وذلك في اليوم المبارك العزيز من شهر جماذي الأول سنة خمس وتسعمائة وكمله كاتبه العبد الفقير... محمد بن موسی بن عمران الهراوي
Yararlanılan Kaynaklar
DİA, VII, 114-23.
DİA, VI, 368-76.
Katib Çelebi, Keşfü’z-Zunûn, I, 541-55.
Zirikli, el-A‘lâm, VI, 34.
Kaydı oluşturan: Tenzile Derin Şahal
Kayıt kontrol: Meryem Karabekmez